Gemi Personeli

Gemi adamlarının işçilik alacakları: Hukuki çerçeve, Mevzuat ve Uygulamalar
Gemi adamları, denizcilik sektörünün ayrılmaz bir parçası olup, çalışma koşulları itibarıyla özel düzenlemelere tabi tutulmuştur. Gemi adamlarının işçilik alacaklarına ilişkin hakları, ulusal mevzuat ve uluslararası sözleşmeler çerçevesinde düzenlenmekte olup, bu yazı kapsamında ilgili hukuki düzenlemeler incelenecektir.

1. Gemi Adamlarının Hukuki Statüsü

Gemi adamlarının iş hukuku kapsamındaki durumu, 4857 sayılı İş Kanunu'ndan bağımsız olarak esasen 854 sayılı Deniz İş Kanunu ile düzenlenmektedir. Bu kanun, gemi adamlarının çalışma koşulları, ücret hakları, fazla mesai düzenlemeleri, tazminat hakları ve iş güvencesi gibi hususları detaylandırmaktadır. Bunun yanı sıra, Türkiye'nin taraf olduğu Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) Denizcilik Çalışma Sözleşmesi (MLC 2006), gemi adamlarının haklarını güvence altına alan önemli bir uluslararası belgedir. Ancak bu hususta uygulama alanı bulacak kanunun tespiti adına geminin hangi bayrağa tabii olduğu değerlendirilmelidir. Zira Deniz İş Kanunu ancak Türk Bayraklı gemiler kapsamında uygulama alanı bulmaktadır.

Yabancı bayraklı gemilerde veya Türk Bayraklı olmakla birlikte, yüz gronstonlitoluk sınırın altın bulunan gemilerde çalışan gemi adamlarına Deniz İş Kanunu uygulanmaz (DİK. m. 1). Deniz İş Kanunu’na tâbi olmayan gemi adamlarına, Türk Ticaret Kanunu’nun kaptan hakkındaki hükümleri saklı kalmak kaydıyla, Türk Borçlar Kanunu’nun hizmet sözleşmeleri hakkındaki genel hükümleri uygulanacaktır.

2. Gemi Adamlarının İşçilik Alacakları

a. Çalışmaya Bağlı alacaklar, Ücret ve Fazla Mesai Alacakları

Gemi Adamının hak kazanacağı işçilik alacakları, iş sözleşmesi ile belirlenir ve iş sözleşmesinin ancak 6 aylık bir süre için imzalanması kabul edilmiştir. Gemi adamları kara çalışanlarından faklı çalışma koşullarına tabi olup özel hükümler söz konusudur. Deniz İş Kanunu, gemi adamlarının ücret haklarını detaylandırmış olup, ücretlerin en fazla bir aylık periyotlarla ödenmesi gerektiğini öngörmektedir. Ayrıca:

Gemi adamlarının maaşları, sözleşmede belirtilen tarihlerde ve tam olarak ödenmelidir. Ücretin döviz cinsinden tespit edilmesi ve ödenmesi hususunda düzenleme yapılması mümkündür. Ayrıca uluslararası sularda çalışmanın getirdiği riskler nedeniyle ek prim ve ikramiye ödemeleri gündeme gelebilmektedir. Prim ve ikramiye gibi alacaklar, iş sözleşmesi ile düzenleme altına alınmaktadır.

Gemi adamı olarak çalışma, işin gereği niteliğince tüm sözleşme süresinin gemide geçirilmesini gerektirmektedir. Ancak söz konusu bu niteliği fazla çalışma yapılmasını hukuka uygun hale getirmemekte ve yapılan fazla çalışmanın ücretlendirilmemesi anlamına gelmemektedir. Deniz İş Kanununa tabi çalışanlar açısından uygulanabilmek şartı ile Deniz İş Kanununda bir gemi adamının haftalık çalışma süresi kara çalışanlarından farklı olarak haftalık en fazla 48 saat olarak belirlenmiştir. Haftalık 48 saati aşan bir çalışma yapılması halinde gemi adamının fazla mesai alacağına hak kazanması gündeme gelmektedir. Fazla mesai ücretlerinin tespiti hususunda ise normal çalışma ücretinin %25 fazlası olarak hesaplanacağı düzenleme altına alınmıştır. Kara çalışanları için fazla mesai ücretinin tespitinde normal çalışma ücretinin %50 fazlası şeklinde hesaplama yapılacağı düşünülecek olursa kara çalışanlarından daha farklı bir tespit yapılmış olduğu görülmektedir. Ancak fazla mesai alacağına hak kazanılıp kazanılmadığının tespitinde iş sözleşmesinin incelenmesi son derece önemlidir.

Sözleşme sürecinde gemide kalan gemi adamlarının sefer boyunca her 7 günlük çalışma süresi içinde 1 tam gün dinlenme hakları mevcuttur. Herhangi bir sebeple bu iznin kullanılmaması halinde gemi adamlarının hafta tatili alacağı olarak çalıştıkları her bir gün için ek olarak 1 günlük ücrete hak kazanmaları gündeme gelmektedir. Yine gemi adamlarının ulusal bayram ve genel tatil günlerinde de çalışma yapmaları halinde UBGT alacağı kapsamı altında çalıştıkları her bir gün için ek olarak 1 günlük ücrete hak kazanmaları gündeme gelmektedir.

Ancak zikrettiğimiz tespit ve hükümlerin Deniz İş Kanunu ile belirlenmiş hükümler olduğu ve Deniz İş Kanunu kapsamında çalışmayan, yabancı bayraklı bir gemi bünyesinde çalışan gemi adamları açısından uygulama alanı bulamayabileceği, iş sözleşmesi kapsamında çok daha ayrıntılı bir inceleme ve değerlendirme yapılması gerektiği göz önünde bulundurulmalıdır.

b. Feshe Bağlı Alacaklar, Kıdem Tazminatı, İhbar Tazminatı ve Yıllık İzin Ücreti

Gemi adamları, kıdem ve ihbar tazminatı bakımından da özel hükümlere tabi olup, bu hususlar Deniz İş Kanunu ve ilgili Yargıtay içtihatları çerçevesinde değerlendirilmektedir:

Kıdem Tazminatı;

En az bir yıl aynı işverene bağlı olarak çalışan gemi adamı, iş akdinin işveren tarafından haksız şekilde feshedilmesi durumunda kıdem tazminatına hak kazanır. Ancak gemi adamı sözleşmesinin en fazla 6 aylık bir süre için imzalanabildiği düşünülecek olursa Kıdem tazminatının ancak arka arkaya 2 sözleşme söz konusu olması halinde gündeme geleceği değerlendirilmektedir. Devamlı bir çalışma ve zincirleme bir sözleşmesinin mevcut olup olmadığının tespiti için iş sözleşmeleri incelenmelidir. Kaldı ki uygulamada çoğunlukla deniz iş sözleşmesi kapsamında kıdem tazminatı belirlemesi yapılmaktadır. Böylesi bir durum olması halinde söz konusu alacağın 1 yıllık kıdem süresi dolmasa da talep edilmesi gündeme gelebilmektedir.

İşçinin kendi isteğiyle işten ayrılması halinde kıdem tazminatı genellikle ödenmez, ancak emeklilik, sağlık sebepleri veya askerlik gibi istisnai durumlarda tazminat hakkı doğabilir.

İhbar Tazminatı;

Bilindiği üzere işveren yahut işçi, iş sözleşmesinin feshi halinde kanuni ihbar sürelerine uyulması gerekmektedir. İş akdinin feshi sırasında belirlenen ihbar süresine uyulmaması halinde işçi veya işverene tazminat yükümlülüğü doğar. İhbar süreleri, gemi adamının çalıştığı süreye bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Bu hali ile hak kazanılacak ihbar tazminatının tespitinde iş sözleşmesi kapsamında değerlendirme yapılmalıdır.

Yıllık İzin alacağı; Kara çalışanları ile benzer şekilde gemi adamlarına da yıllık izin hakkı tanınmaktadır. Ancak çalışma koşulları farklı olması sebebi ile Deniz İş Kanunu kapsamında bazı özel düzenlemeler yer almaktadır. En az bir yıl çalışmış bulunan bir gemi adamının yıllık izne hak kazanması gündeme gelmektedir. Yıllık izin hakkı kıdem süresine değişkenlik göstermektedir. 1-5 yıl kıdem süresi için 15 gün, 5-10 yıl kıdem süresi için 20 gün, 10 yıl ve üzeri kıdem süresi için 30 gün yıllık izin hakkı gündeme gelmektedir. Öncelik, yıllık izin hakkının izin şekli ile kullanılmasıdır. Ancak fesih halinde kullanılmayan bir yıllık izin mevcut ise ücret şekli ile tahsili gündeme gelebilmektedir. Yine iş sözleşmeleri kapsamında deniz iş sözleşmesi kapsamında kıdem tazminatı belirlemesi yapıldığına rastlanmaktadır. Bu sebeple yıllık izin hakkı ve yıllık izin ücreti alacaklarının tespiti hususunda ilk olarak iş sözleşmesinin değerlendirilmesi gerekmektedir.

Sonuç

Gemi adamlarının işçilik alacakları, hem ulusal mevzuat hem de uluslararası sözleşmeler kapsamında güvence altına alınmış olup, bu hakların korunması adına hukuki mekanizmaların etkin kullanılması büyük önem arz etmektedir. Gemi adamları, işçilik alacaklarına ilişkin haklarını talep edebilmek adına çeşitli hukuki yolları kullanabilir. Gemi adamları, işçilik alacaklarıyla ilgili uyuşmazlıklarda iş mahkemelerinde dava açabilirler. Ancak bu hususta iş hukukundan kaynaklı uyuşmazlıklarda arabuluculuk sürecinin zorunlu olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Uluslararası sularda çalışan gemi adamları için yetkili mahkeme, taraflar arasında yapılan iş sözleşmesine göre değişebilir. Sözleşmelerdeki yetki ve hukuk seçimi hükümleri dikkatle incelenmelidir. Gemi adamlarının, iş hukukundan doğan haklarını etkin şekilde kullanabilmeleri için bilinçli hareket etmeleri ve gerektiğinde hukuki yardım almaları gerekmektedir.

Kaynak: hukukihaber (Av. Ali Alper TÜFEKCİ)
Eklenme tarihi: 29.05.2025


	www.gemipersoneli.com		© Gemipersoneli.com - Tüm Hakları Saklıdır. Kullanım Şartları Gizlilik Prensipleri İletişim